O tym, co różni człowieka i stracha na wróble, czyli każdy z nas nosi w sobie historię i pomimo niej zasługuje na szacunek

Wyszedłem dzisiaj parę minut wcześniej z pracy. Już od bramy kamienicy przywitało mnie wesołe, znajome szczekanie.

-Agnes!- zawołałem, a w moją stronę wybiegła otyła stara labradorka, śliniąca się od razu i obwąchująca mi wszystkie kieszenie w poszukiwaniu jakiegoś smakołyku.- Agnes, gdzie masz Pana?

Zaszczekała wesoło i wybiegła z bramy. Jej pan czekał tam na mnie.

Oparty o mur, z twarzą w kierunku słońca.

Agnes i jej Pan są wyjątkową parą. Znam ich już od kilku lat. On niewidomy, ona zastępująca mu oczy, choć jest już na to za stara i też powinna być na emeryturze. Towarzysze niedoli, swojego ciężkiego losu. Wiele lat temu Agnes i jej Pan zostali wyrzuceni ze swojego mieszkania przez rodzinę Pana. Stali się bezdomnymi, w tym bezdusznym świecie gdzie już przez jego niepełnosprawność utrudniała po prostu bycie, stali się jeszcze wyrzutkami innego rodzaju.

Agnes i jej Pana poznałem właśnie parę lat temu, kiedy żebrali na ulicy. Miałem akurat okienko w zajęciach, chciałem iść na kawę do kawiarni prowadzonej przez znajomą na Jeżycach, moich Jeżycach. Gdy brnąłem w śniegu zaczepiła mnie Agnes. Podbiegła i od razu podbiła moje serce tą uśmiechnięta mordą. A za nią zjawił się Pan, pytający, czy może miałbym coś do jedzenia. A nawet jeśli nie dla niego, czy znalazłoby się coś dla Agnes. Zawsze miałem wrażenie, że ludzie chętniej karmili Agnes niż Pana, bo ona jet niebywale tłusta, a on wychodzony bardziej niż ja. Drobny, skromny, smutny człowiek.

Zwykle nie daję bezdomnym pieniędzy, bo wiem że denaturat bywa ważniejszy niż jedzenie, ale tym razem coś we mnie uderzyło. Chyba ta ich przyjaźń, jego czułość wobec tego psa. I to, że pomimo tego że zebrał, wyglądał na człowieka, który stara się o siebie dbać. Zaśmiałem się wtedy, że w sumie to i ja jestem głodny, więc możemy skoczyć na obiad do pobliskiego baru mlecznego. Bo na restaurację to i mnie nie stać, ale bar mleczny i naleśniki za 3.50..dlaczego by nie. Weszliśmy, kłócąc się jeszcze o psa jako przewodnika niewidomych, zjedliśmy ten ciepły obiad, tak ważny obiad tej zimy...i zostaliśmy dziwnymi znajomymi.

Od czasu do czasu widuję Agnes i jej Pana, wiedzą gdzie mnie szukać gdy jest naprawdę źle. Od jakiegoś czasu ich sytuacja się poprawia, Pan przestaje mieszkać pod przysłowiowym mostem, dzięki darmowym poradom prawnym wie już, jak bardzo nielegalne było wyrzucenie go z mieszkania, jego renta pozwala mu już wynająć pokój w mieszkaniu....nie jest źle, jest coraz lepiej. Pan i Agnes ułożą sobie życie,wierzę w to z całego serca. Pomimo pewnej nieporadności Pana, tego że trzymano go pod kloszem jako ostatecznego inwalidę zanim wyrzucono go z domu, pomimo paru innych problemów wierzę w nich. Im się uda ale...

-Cześć, co tu robicie?- zapytałem Pana

-Dawnośmy się nie wiedzieli- Pan odwrócił głowę w moim kierunku, podążając za głosem.

-Coś się stało?- zapytałem odruchowo, wiedząc, że znienacka pod budynkiem gdzie pracuję zjawiają się gdy coś się właśnie dzieje.

-U nas wszystko w porządku, wiesz....- zaczął chwilę opowiadać, jak to u niego zmienia się na lepsze dzięki wielu ludziom. Po chwili zawiesił głos i znienacka powiedział- Profesor nie żyje, wiesz?

Zamurowało mnie. Profesor nie żyje? Jak to, kiedy, dlaczego?

-Znaleźli go parę dni temu na Starołęce, wiesz, koło pkp, tam gdzie często pił. Po prostu, nie żyje, Pewnie się przechlał.

-Wiedziałem że znowu zaczął więcej pić ale....nie myślałem że tak...

Profesora poznałem około roku po Agnes i jej Panie. Też zimą, gdy zbliżały się święta Bożego Narodzenia, kiedy czekałem na pociąg. Musiałem załatwić parę rzeczy w innym mieście, pełno ludzi, zgiełk... I to pierwsze spotkanie zadziałało na mnie niesamowicie. Wpłynęło na moje myślenie, postrzeganie. Kolejny człowiek, który udowodnił mi, wtedy i wiele razy potem, co znaczy być człowiekiem. Napisałem zresztą po tym pierwszym spotkaniu:

Tak wiem, człowiek jest bestią. Sam mam przecież w swoim relatywizmie ogromny problem z rozróżnianiem dobra i zła. Ale człowiekowi zawsze, zawsze należy się pewien szacunek. Czy ma lat 90 i robi pod siebie, czy robi pod siebie mając roczek i ma też całą zaślinioną buzię. Czy jest biedakiem, czy śmierdzi, czy jest szlachcicem, oligarchą, ma miliony. Nie one przecież wyznaczają wartość człowieka. Ją wyznacza wewnętrzna godność, godność przyrodzona, z której nawet nam samym osobiście jest się trudno odrzeć. A znaczną uwagę zwrócił mi na to pewien Profesor.

Pamiętam jak dziś. Czekałem wtedy na poznańskim PKP na pociąg. Została mi ponad godzina do odjazdu, kupiłem więc kawę, stanąłem sobie pod tablicami na dworcu i obserwowałem ludzi. Wszyscy się gdzieś spieszyli, nosili paczki z prezentami które wręczqli dzieciom i żonom za parę dni.

W pewnym momencie podszedł do mnie pewien człowiek. Widziałem przedtem, jak jakiś czasem mnie obserwuje. Widziałem, jak przedtem zaczepiał jakąś dziewczynę, zapewne studentkę jadącą do domu na tzw. święta. Szybko go spławiła. W pierwszym momencie nie zdziwiłem się, bo pan strasznie śmierdział. Uśmiechnąłem się.

-Tak?-zapytałem wyczekująco, podczas gdy pan spoglądał mi w oczy. Nie był wtedy pijany, jak większość bezdomnych, był trzeźwy- jednak po życiu jako dziecko z alkoholikiem umiało się wyczuć odór alkoholu po jednym chuchnięciu. Potem dowiedziałem się, że jednak pije, w ciągach, ale czasem z tym walczy. Nie był naćpany. Śmierdział niemytym ciałem. Nieumyte włosy, poszarpane ubrania. Na pierwszy rzut oka widać, że bezdomny, nie oszukujmy się.

Jednak też jak na bezdomnego był i tak wyjątkowo zadbany. Pożółkła od tytoniu, ale nadal jednak biała broda nadawała inteligentnemu obliczu sympatyczny wyraz. Może był nawet taki trochę święto mikołajowy. Albo bardziej był jak chochlik. Może sprawiła to atmosfera świąt, nie mam pojęcia. Ale takie miałem wtedy wrażenie, potem trochę bardziej poznałem Profesora i wiedziałem już, że nie jest ani Mikołajem, ani chochlikiem.

Człowiek odezwał się do mnie. Na wstępie zaznaczył, że nie chce pieniędzy, nie chce nic ode mnie, oprócz rozmowy.

-Pan tak miło się uśmiecha, pomyślałem, że mogę jeszcze porozmawiać jak człowiek

Owszem, mógł.

Stałem z nim godzinę na hali dworca głównego- tej starej jeszcze, niewyremontowanej wtedy. Przez godzinę rozmawialiśmy o wszystkim prawie. O filozofii. O Sokratesie i pewnym paradoksie matematycznym. O tym, że ludzie nie umieją rozmawiać i słuchać. Tematy przerzucały się szybko w naszych głowach i językach, miałem wrażenie, że to trwa pół dni, a nie godzinę.

Profesor opowiedział mi, napomknął, że był, przepraszam, że jest, profesorem matematyki. Nawet może mi dyplom pokazać, bo to coś czego strzeże jak oka w głowie, co mu zostało. I zaczął grzebać pod koszulą, szukać, szperać, aż wydobył stary, pogięty dyplom, zżółkły całkiem, jak jego broda. Dyplom profesory trzymany pod koszulą, taki, który zawsze wszyscy wielcy profesorowie mają w ramkach w swoich gabinetach. Bogowie, jakie to było smutne wtedy!

Opowiedziałam trochę o sobie. Tak, Kordian, bo moja mama, widzi pan, też wykładała na uczelni. Mój ojciec też, ale żaden nie był profesorem.

Płynnie znów przeszliśmy na jego historię. Żeby zarobić na studia, żeby tym profesorem zostać musiał pracować w kopalni, bo ojciec nie chciał go puścić żeby się dalej uczył.

-Kordian, będę ci tak mówił co? Kordian, masz żonę?

-Nie, nie mam jeszcze. Ale jeszcze- zaśmiałem się.

-O, kobiety to złe nasienie, nigdy się nie żeń.- zaśmiał się ale jakoś smutno.

Potem dowiedziałem się, że pić zaczął po tym, jak go żona zdradziła i zostawiła. Po tym, jak narobiła długów i odeszła. A mu w żalu było już wszystko jedno i wylądował na ulicy.

-Za 15 minut mam pociąg. Muszę iść- powiedziałem wtedy, orientując się, jak szybko mija czas. Profesor zrozumiał. Ale spojrzał jeszcze na mnie bystro i zapytał

-Wiesz, Kordian czym różni się człowiek od stracha na wróble? Ale nie, nie szukaj w biologii, fizyce. Zastanów się nad czymś oczywistym.

Zgłupiałem,

-Za dużo tego, nie wiem- powiedziałem bezradnie.

-Stracha na wróble możesz Kordian ubrać w najcudowniejsze szaty i nadal będzie tylko kukłą. A człowieka, takiego jak mnie, możesz upodlić, rozebrać do naga, ale jeśli nie zapomni o swoim umyśle, to nadal będzie człowiekiem. Nadal będzie miał godność.

I starszy, bezdomny pan, Profesor, wzruszył się okropnie w tym momencie. Powiedział, że dzięki mnie, dzięki tej godzinie rozmowy, że dzięki temu, że pomimo, iż śmierdzi i wygląda jak wygląda ja go traktowałem jak każdego zacnego obywatela, on dzisiaj znowu poczuł się człowiekiem. Bo on nadal ma w sobie godność, o którą walczy. Na koniec miał wręcz łzy w oczach, uściskał mnie, z tymi łzami w oczach. Tak, taki obdarty i śmierdzący. Ja poszedłem na swój peron, na pociąg. On poszedł w swoją stronę.

Wtedy wsiadłem w pociąg i sądziłem że go nigdy już nie spotkam. Ale widywaliśmy się, często na PKP właśnie, kupowałem wtedy dwie kawy na wynos i jakieś jedzenie, siadaliśmy na tych śmiesznych parapetach które były na hali starego dworca i rozmawialiśmy przez chwilę, dwie.

Nic nie mogłem zrobić żeby pomóc temu człowiekowi, nigdy nie mogłem sprawić żeby przestał pić, znowu był profesorem na uczelni. Ale mogłem czasem widzieć w nim człowieka, wspaniałego człowieka jakim był. Bo powinęła mu się noga, ale nadal był wspaniałym człowiekiem.

Ale podczas tej rozmowy już widziałem, że dla wielu na tym dworcu był człowiekiem, ale człowiekiem gorszej kategorii. Dziewczyna, którą zaczepił wcześniej podczas naszej rozmowy spoglądała na nas oburzona. Ludzie przechodzący obok byli zażenowani. Staliśmy się widowiskiem dla pani z kiosku z gazetami. A granice wszelkiego smaku przekroczyliśmy przy pożegnaniu. Wszyscy odwracali się zapewne z niesmakiem. Fu, dać się dotknąć śmierdzącemu bezdomnemu?! Okropność!

Ludzie widzieli w nim smród. Psa o mokrych łapach, jak pisał o sobie Van Gogh. Tego, którego się przegania. Jechali na te swoje wspaniałe święta. Oglądali może w wigilię film, w którym pewien chłopak zaprzyjaźnia się z bezdomnym i płakali może w scenie, gdy bezdomny pijak umierał, zamarzał na ulicy. Ilu zaprosiłoby tego pana do pustego nakrycia, gdyby rzeczywiście zastukał do drzwi a nie tylko pozostał na swojej dworcowej wigilii na bezdomnych? Popsułby pewnie swoim smrodem chwilę rozdawania prezentów i aromat pierogów. Mam prawo mówić, ja bym zaprosił?

Otóż mam, moja mama zapraszała już bezdomnego na wigilię. Nie tylko zresztą na wigilię. Tak, mam prawo w pewien sposób, negować hipokryzję tego zwyczaju, choć zrobiła to najpierw moja matka i to nawet nie jest mój zwyczaj, to zwyczaj wpojony, zapraszać ludzi do serca naprawdę. Moja mama to zresztą osobna historia lokalnej charytatywności, aż przegiętej, jednak mniejsza o to.

Chodzi mi o pewną znowuż, hipokryzję. Nawet w czasie, gdy wmawiamy sobie „będziemy się dzielić, to czas pokoju i radości!” nigdy nie przygarnęlibyśmy Cyganów z brzemienną kobietą pod dach. Może wygonilibyśmy swojego boga, mniejsza o tą analogię.

Nie chodzi mi już o święta, bo to nie ich czas, po prostu wtedy wiedziałem, że Profesora nikt nie będzie chciał przyjąć zgodnie z tradycją. Zresztą, on nawet nie chciał, gdy rok później próbowałem. On się przywiązał do swojego losu, wiecie? Aż za kurczowo. Już nie wierzył, może nie miał się czego trzymać. Agnes i Pan mają chociaż siebie nawzajem.

Nie uważam się za altruistę, wręcz przeciwnie, mnie cechuję ogromny egoizm i egocentryzm. Trudno mi wierzyć w niektóre utopie, zwłaszcza dzisiaj. Ale nadal widzę w człowieku pewna godność i go szanuję, jeśli ten sam nie pluje sobie i mi przy okazji w twarz. I nie oceniam.

W pewien sposób cholernie drażni mnie to, że wszyscy chcemy zbawiać świat, oglądamy tą wigilię w Krakowie dla bezdomnych, oglądać ratowanie bezdomnych w Indiach, wzruszamy się gdy widzimy głodujące dzieci, płacimy znaczne sumy na dzieci w Tajlandii i schroniska dla psów ( nie zrozumcie mnie źle, ja cholernie szanuję idealistów i podziwiam, nie neguję takich działań, wręcz przeciwnie ) a nie umiemy nawet szanować tego, kto jest obok.

Gdy coś nie jest na ekranie, zaczyna nam śmierdzieć pod nosem, odwracamy wzrok, uciekamy. Do tego bulwersuje nas, że ktoś nie czyni tak samo. Może nie wspieramy żebraków, fakt, dla wielu to genialny interes, wiem, kto na PKP w Poznaniu jest nawet „Królem żebraków” i żyje mu się całkiem nieźle. Ale czy musimy odmawiać rozmowy? Możemy nie mieć czasu, ochoty rozmawiać- ale czy nie możemy tego powiedzieć z szacunkiem? Nie chodzi tu może nawet o żadne dobro, bo ono tak naprawdę nie ma racji bytu. Nie chodzi już o tych ludzi, którzy nie odwracają wzroku i działają, jak pewna rosyjska lekarka zakładająca w Moskwie pierwsze lecznice dla bezdomnych. Bo są też ludzie, którzy działają, są idealistami i ja ich podziwiam.

Może w tym wszystkim chodzi mi o fundamentalny szacunek do każdego człowieka. Ten sam żywię do zwierząt, roślin, do wszystkiego, co żyje. Choć ten do człowieka ma trochę inny kształt dla wielu ludzi, ale i tak o nim zapominamy.

A wystarczy nieumyte ciało i kiepskie, poszarpane ubrania. Każdy staje się tym samym, pijakiem, który jest sam sobie winien i powinien zdechnąć. Bo to się często słyszy. A we mnie wtedy narasta irytacja.

A może wcale nie pije jak Pan? Może jest Profesorem matematyki, któremu powinęła się noga. Może i tobie, moja droga studentko, którą skręciło ze smrodu tego pana, kiedyś powinie się noga i wylądujesz na bruku? Może po swojej socjologii czy studiach inżynierskich nie znajdziesz pracy, mamusia już ci nie opłaci mieszkania i…co wtedy? Może tobie, czytelniczko, mąż przyszły czy obecny narobi długów i ucieknie a ty skończysz na bruku? A może się załamiesz, zaczniesz pić, bo umrze twoje dziecko? Nawet, jeśli pije, jeśli sam złamał sobie kark, czy wolno nam to oceniać? Za każdym tym głodem, smrodem, wiąże się pewna historia, pewne opowiadanie. A za każdą z nich stoi człowiek. Mniej lub bardziej inteligentny. Okazuje się, że czasem mądrzejszy od ciebie. Profesor matematyki, który na swoje studia musiał zarobić w kopalni. Pod tymi szmatami piękny człowiek z równie pięknym umysłem.

Nie mówię, że musimy z każdym rozmawiać, każdemu pomagać. To jego życie, może się podniesie, może nie da rady. Może pomogą mu idealiści, ludzie i instytucje do tego przeznaczone, jak pomagają teraz Agnes i jej Panu. Może wszystko zmieni kształt- choć to dzieje się bardzo rzadko. Może zamarznie na mrozie. Może już ma wypalone w mózgu dziury od wąchania kleju i alkoholu, jedynej rozrywki w tym przedsionku piekła zwanym bezdomnością. Ale nadal jest kimś z własną historią i nam nie wolno tego oceniać. Nie można się krzywić, widzieć jedynie szmat, czuć jedynie smrodu.

Z tym krzywym spojrzeniem jesteśmy mniej warci niż ten śmierdzący mamroczący pijak.

Bo nie można oceniać w ogóle wartości człowieka, dzielić ludzi na lepszych i gorszych. Mówić że są lepsi bo mają więcej pieniędzy albo mają obie nogi zdrowe. Mówić że inni są gorsi bo mają ciemną skórę i nie mają pracy. A jeśli już...to można to robić tylko patrząc w serce.

Przynajmniej ja tak to widzę.

Bo my może i mamy siłę, której komuś zabrakło, może mamy szczęście albo bogatego tatusia, ale to nie daje nam prawa czuć się ponad kimś. Nie ma żadnego ponad, nigdy nie było i nie będzie, a jeśli uważasz się za lepszego, dla mnie sięgasz dna. Sam sobie plujesz w twarz, bo to nie godność.

Czasem warto zajrzeć w oczy. Za nimi kryją się historie. Każdy człowiek jakąś ma. A czasem po historiach zostaje tylko pustka w oczach, ale i ta wiele mówi.

Czasem warto zajrzeć w oczy, po prostu.

I ja żałuję, że więcej nie zajrzę w oczy Profesorowi.

Zresztą, w oczy warto nie tylko bezdomnym. Warto zajrzeć w oczy drugiemu człowiekowi, widzieć, nie tylko patrzeć. Widzieć w nim człowieka najpierw, a dalej jego alkoholizm, choroby, problemy.

Ale czasem dziwnie to właśnie bezdomni nauczą nas najwięcej. Ich piękne oczy. Może po prostu tak wiele uczą nas ludzie.

Mnie Profesor nauczył. Że nigdy nie będę, nikt nie będzie, strachem na wróble.

Szkoda, że za późno do mnie dotarło, że to ja powinienem mu podziękować. Ale ten pociąg odjechał. Mam nadzieję, że w lepsze miejsce niż to, w którym przyszło mu żyć tutaj.

I czy masz nazwisko i pracę, czy nie masz dachu nad głową...umrzesz tak samo. Wobec śmierci chociaż jesteśmy równi, zostaje taka sama pustka po każdym.

I...czasem mam wrażenie, że dlatego tak bardzo przywiązałem się do przypadkowego bezdomnego..bo mam świadomość, że to jeden z możliwych scenariuszy dla mojego ojca. Po tym co mi zrobił, po więzieniu, po tym gdy słuch o nim zaginął, z jego alkoholizmem on mógł się stać bezdomnym Doktorem. Wtedy tak myślałem, że to możliwe. I pomimo wszystkiego, pomimo tego co było między nami, jakie rany zadawał...miałem nadzieję, że zrozumiał swoje błędy. A nawet jeśli nie miałem już wtedy nadzieję, że ktoś spojrzy mu w oczy i zobaczy po prostu człowieka. Ktoś mimo wszystko porozmawia i kupi tą cholerną kawę.