"Mówi się, że życie jest zbyt krótkie, by je poświęcić szachom. Ale to już wina życia, a nie szachów" W. E. Napier

Dzisiaj o poranku, gdy tylko wróciłem z porannej przebieżki z psem dookoła jeziora o 6 rano, usłyszałem już w drzwiach konspiracyjny szept.

-Króliczku...idziemy dzisiaj w plener! - szept ten wypłynął z ust mojego dziadka, który uśmiechał się tajemniczo. Tajemniczo dla świata, nie dla mnie. Bo tylko my we dwoje możemy zrozumieć, czym jest „plener”.

Nie chodzi o osławione przez nastolatków picie piwa pod chmurką czy grillowanie, co jest polskim sportem narodowym. Chodzi tu o inny sport, trochę mniej sportowy, jakkolwiek absurdalnie to nie brzmi. Choć mój dziadek mówi, że to najlepszy sport dla umysłu.

Gdy mój dziadek w piękną słoneczną sobotę- bo to zawsze są soboty -powie” idziemy w plener” znikamy dla świata. Najpierw ja tradycyjnie włamuję się do spiżarni tak, by moja babcia nie zauważyła i kradnę jej najlepszy na świecie domowy kwas chlebowy, pakuję do plecaka zapasy domowych przysmaków. Cicho, na paluszkach wychodzę z domu, tak by nikt nie zauważył.

Przecież sobota to dzień tradycyjnych poznańskich porządków, to dzień gdzie załatwia się sprawunki, trzepie dywany, pastuje podłogi...ale gdy dziadek powie „idziemy w plener” nic innego się nie liczy, tej jednej soboty w miesiącu kto inny wypastuje za mnie ta podłogę i krzywda się nie stanie ( tak, wiem, pastowanie drewnianych podłóg jest archaiczne, ale u mnie nadal to się robi).

To wymykanie, konspiracja,trwają od czasu, gdy byłem dzieckiem i czasem soboty spędzałem właśnie u dziadków, chociaż jeszcze z nimi nie mieszkaliśmy. Choć jeszcze nie stało się wiele rzeczy, które stać się musiały.

Gdy dziadek mówi więc „idziemy w plener” wiem doskonale co robić. Wymykam się bezszelestnie z domu ze skarbami ze spiżarni, której Sisi broni nieraz niczym trójgłowy pies z ukochanej mitologii greckiej mojego dziadka. Wymykam się, a Stefciu już czeka na mnie przy furtce. Czeka z piękną, stuletnią szachownicą z egzotycznego drewna. Czeka z zastępem pionków z kości, królem i królową. Stefciu czeka na mnie, by wypowiedzieć mi wojnę.

Jeszcze parę lat temu siadaliśmy na trawie w parku, dziś dziadek nie jest już tak giętki, ciężko by mu się wstawało z ziemi, więc powoli siadamy na ławkach. Mniej to przypomina piknik, czasem gra się niewygodnie..ale to nadal plener ze dziadkiem.

Rozsiadamy się więc najwygodniej jak możemy, zajadamy się smakołykami ukradzionymi z domu, choć nie była to prawdziwa kradzież- i gramy. Czasem ogrzewani przez słońce, czasem rozpraszani przez przebiegające dzieci. Pamiętam, jak pewnego razu mój dziadek dawał lekcję szachów przypadkowym ludziom w parku, dzieciom, które miały jakieś 8 lat i zapytały, co to takiego.

Miałem tyle samo lat, kiedy dziadek pierwszy raz zabrał mnie w plener i zaczął uczyć mnie grać. Gdy miałem te 8 lat on pierwszy już widział, że coś się ze mną dzieje. Że nie jest w porządku. I te rozmowy nad szachownicą pomagały jak nic innego, podtrzymywały nieraz przy życiu. Ta gra było czymś, na co można było zawsze czekać. Była czymś pewnym w tamtym złym świecie. I chociaż dopiero wiele lat później dowiedział się, co działo się w moim domu, wiedział, że tego potrzebowałem, a szachy po prostu były tylko naszym rytuałem, oderwaniem od nauk grania na skrzypcach, były momentem, gdzie nic innego się nie liczyło, tylko śmierć jego króla. A raczej mojego.

Żeby zrozumieć pewne rzeczy, trzeba trochę mojego dziadka poznać. Stefciu jest człowiekiem specyficznym. Wielkim pasjonatem historii, był wspaniałym nauczycielem. To on tak bardzo kochał historię, że nazwał wszystkie swoje córki imionami historycznymi. Marysieńka. Oktawia Augusta...każde imię musiało coś znaczyć. W mojej rodzinie potem przejęto tą tradycję i tak przez to, że moja mama była polonistką wszyscy mamy imiona literackie- więc Kordian nie powinien nikogo już dziwić, a dzieci mojej ciotki maja imiona sławnych lekarzy ( tak, tacy tez istnieją).

Mój dziadek jest człowiekiem, który żyje trochę we własnym świecie. Myślę, że stworzył taką otoczkę nieraz, żeby przetrwać w świecie zdominowanym przez Sisi i córki, w tym galimatiasie. To nie jest złe, to ma swoje wielkie uroki i przez to powstaje wiele anegdotek. Żebyście nie zrozumieli mnie źle- Stefciu bardzo kocha swoją żonę i wszystkie córki. Tylko czasem musi od nich uciec w świat antyku, historii, składania modeli samolotów i szachów właśnie. W świat swoich spokojnych pasji. W świat swojej utopii też, gdzie wszyscy są mądrzy jak Arystoteles, a zasady są jasne jak te na szachownicy i oczywiste dla wszystkich.

Stefciu jest przy tym człowiekiem, który niewiele mówi. Raczej bywa pogodnym obserwatorem życia, życzliwym światu. I to się czuje. Nigdy nie skomentuje twoich decyzji, tylko będzie cię naprowadzał na właściwą drogę, zachęci cię, żebyś sam znalazł rozwiązanie, chociaż on je już zna. Nigdy cię nie skrytykuje bez podstaw, ba, on w ogóle cię nie skrytykuje, tylko powie, że uważa inaczej. Nigdy cię do niczego nie przymusi, tylko zmusi do zastanowienia. Nigdy nie poda ci nic na tacy. Myślę, że dlatego kochali go tak bardzo wszyscy jego uczniowie. Pomimo tego, że potrafił stracić pół lekcji na anegdoty rodem z Homera. Stefciu jest w dużej mierze też moim nauczycielem myślenia. Przewidywania konsekwencji. Analizy. Dzięki opowieściom o Senece i Marku Aureliuszu...ale też dzięki szachom.

„Szachy są nauką o własnych błędach, Króliczku” usłyszałem od niego, gdy pierwszy raz zabrał mnie w plener. Zanim ułożył wszystkie pionki i figury na szachownicy, powiedział, że to gra, której po wielu latach nie traktuje się tylko jak gry i kiedyś to zrozumiem. Wtedy nie rozumiałem. Gdy rozstawiał figury opowiedział mi o historii szach, ich poprzednikach w Indiach ( bo stamtąd pochodzą), o mędrcu Ben Daherze który dzięki szachom opróżnił spichlerz sułtana i pokazał mu wielkość małej cyfry 2. A potem po raz pierwszy poruszyłem gońcem, laufrem i wsiąkłem na dobre w ten dziadkowy świat.

Stefciu w ciągu tych wszystkich lat częstował mnie wieloma aforyzmami rodem z Tartakowera.

„W szachach istnieje tylko jeden rodzaj błędu- to złe mniemanie o swoim przeciwniku.”

„Nie istnieje partia bez omyłek- mylimy się wszyscy, czy w szachach, czy w życiu, Króliczku i to jest naturalne, nie ma doskonałej partii i nie ma doskonałych ludzi”

„Izolowana figura na szachownicy to najsmutniejszy ze wszystkich widoków. To tak jak samotny człowiek, który odcina się od innych albo którego inny wyrzucają wiecznie z życia Kordian.

To to samo”.

„Za dużo wariantów rozgrywki w twojej głowie powoduje, że przegrywasz. Czasem trzeba się na coś zdecydować, wiesz?”

„Zdarzają się nieudane zwycięstwa i wielkie, wspaniałe przegrane. Nie zawsze chodzi o to, że coś zdobędziemy i ty powinieneś o tym wiedzieć. Czasem liczy się to, że w ogóle zagraliśmy.”

Przez te wszystkie lata Stefanek częstował mnie wieloma takimi mądrościami. Zawsze trafnie, zawsze w zależności od sytuacji celnie wbijał szpileczkę swojej mądrości w mój umysł. O izolowanych figurach powiedział mi gdy miałem naprawdę depresyjny czas w życiu i z nikim nie chciałem rozmawiać i przebywać, odcinałem się od ludzi. O wariantach mówił, gdy decydowałem o studiach. O zwycięstwach i przegranych, gdy nie udało mi się osiągnąć pewnych rzeczy w muzyce. Zawsze trafnie, nigdy wprost. Nigdy nic na tacy, każąc myśleć. Po prostu grając.

Gra w szachy z moim dziadkiem zawsze była nauką życia. „Szachy są jak życie” powiedział kiedyś, nie podczas gry plenerowej, a w czasie długiej zimy, kiedy siedzieliśmy nad szachownicą ze swoimi ulubionymi kubkami herbaty z rumem. Szachy są jak życie- i po latach to zrozumiałem.

Szachy są najwspanialszą z gier uczących myślenia. Uczą cię, czym jest błąd, uczą cię, że warto doceniać porażki i się po nich podnosić. Uczą analizy, przewidywania. Poświęcania czegoś, żeby zyskać coś lepszego. Uczą szanowania zasad. A raczej mogą tego wszystkiego nauczyć, jeśli ma się tak wspaniałego nauczyciela, jakim jest mój dziadek.

Skromnego, cichego człowieka kochającego tak czule całe życie swoją rodzinę, świat i nie poddającego się w wierze, że ludzie są dobrzy. Uśmiechającego się nawet po tym, jak go okradziono na wielkie sumy. Wybaczającego. Zaciętego w walce. W walce życia, bo szachy są jak życie- każdą partię trzeba rozegrać do końca.

Nikt jeszcze nie wygrał partii przez poddawanie się, prawda? -powiedział mi Stefciu, gdy pierwszy raz poszliśmy grać w plenerze po moim wyjściu ze szpitala. Byłem wtedy w całkowitej rozsypce, cała nasza rodzina była. Płacze, szepty, moje uszkodzone serce, ucieczka od ojca. Gdy ktoś umarł na parę minut w taki sposób, nawet ci którzy go kochają, traktują go jak trupa. Szepczą, szepczą..ale nie Stefciu. Stefciu znalazł w tym wszystkim moment, żeby mnie porwać. Nie chciałem tego, nie miałem do szachów głowy...ale znów uratował mnie rytuał. Ten stabilny grunt biało-czarnej szachownicy. Nikt nie wygrał przecież, poddając się od razu.

Wiecie, że nigdy nie wygrałem ani jednej partii z moim dziadkiem? I nie wygrałem wtedy, gdy mi to powiedział.

Nawet gdy byłem dzieckiem, Stefciu mi nie ułatwiał. Bo nauka nie może być prosta. Nieraz trzeba się wysilić, przegrać wiele partii, żeby wygrać.

Nikt jeszcze nie wygrał przez poddawanie się. Gdy to powiedział, nie mogłem się poddać. Zaszyć się w swoim bólu, goryczy. Nie podnosić się z kolan. Nie można oddać żadnej z partii, nie można oddać walkowerem życia, to mi chciał wtedy powiedzieć. I ja to z czasem zrozumiałem. Pamiętałem te słowa. Nie poddałem się więc i grałem dalej. Uparcie, nieraz obrywając, tracąc laufra, gońca, mając nieraz już samego króla w szachu. Ale wiecznie grając.

Gram tak do dzisiaj i nie czuję, żebym przegrywał. Zresztą, jeśli przegram, to cóż..to może być wspaniała przegrana. Lepsza niż brzydkie zwycięstwo.

Nigdy nie wygrałem z moim dziadkiem partii, przez te prawie 20 lat. Za każdym razem słyszałem szach i mat. Parę razy tylko doszliśmy do sytuacji patowej. Mój dziadek jest świetny w szachach, tak samo jak jest świetny w życiu. Nigdy nie wygrałem z nim i w sumie już nie wierzyłem, że kiedykolwiek wygram. Mówiłem mu to nieraz ze śmiechem po kolejnych cięgach znoszonych z przyjemnością.

Dzisiaj wykradłem ze spiżarni kwas chlebowy i ciastka, usiedliśmy w parku, rozłożyliśmy szachownicę. Mój laufer nie kuśtykał, a pięknie skakał. Poświęciłem gońca, wieżę i pionki. A mój hetman po raz pierwszy ściął królowi mojego dziadka łeb.

Mój dziadek nie był zły, że przegrał. Nie był rozczarowany, że ktoś w końcu złoił mu skórę i powiedział mu „mat”. Mój dziadek był wzruszony jak dziecko. Miał prawdziwe łzy w oczach, łzy niesamowitej radości.

Mój dziadek powiedział mi, że jest ze mnie tak cholernie dumny.

Mój dziadek powiedział mi, że wie, że już nie musi się o mnie martwić, bo umiem pięknie przegrywać, ale i wygrywać.

Wróciliśmy z parku. Od drzwi zaatakowała nas ze śmiechem Sisi, zdzielając mnie ścierką przez łeb żartobliwie.

-No, tu są uciekinierzy, Kasparowy jedne! Zdążysz jeszcze na pastowanie podłóg, Króliczku!- prawdziwa poznańska gospodyni nigdy nie zapomina o swoich podłogach. Wywróciłem oczami, pokazałem język kontynuując tą wesołą udawaną kłótnię o obowiązki domowe i zajęczałem nad swoim okrutnym losem.

Moje lamenty jednak przerwał Stefciu. Swoim spokojnym głosem przytulając Sisi powiedział tylko

-Zosiu, kochanie moje, dzisiaj Ida będzie pastować podłogi, nie jest już taka mała i też może to robić. Dzisiaj Króliczek wygrał ze mną i to jego święto, ma wolne.

Tak więc mam swoje święto. Moja rodzina bywa dziwna, mamy swoje „odchyły” jak choćby traktowanie szachów jako wielkiej metafory i świętości wręcz. Kłócimy się o wartość poezji Mickiewicza przy śniadaniu i bijemy wręcz o książki. Trzepiemy co sobotę dywany, a gry planszowe traktujemy bardzo serio. Zwłaszcza scrabble. Mamy swoje trupy w szafach i kłopoty. Ale tej rodziny nie zamieniłbym na co innego. Tego domu, który pachnie starymi książkami i tą staromodną pasta do podłóg. I nawet gdy zostawię ten dom, wyjadę na dobre, będę miał go nadal w sercu.

Bo dom to nie budynek, nie ściany. To ludzie i miłość, którą do nich czujemy. To nauka mądrości i dobroci przekazywana w każdy możliwy sposób. To każda partia szachów zapisana czułością w sercu. Jestem farciarzem, że mam takich dziadków, wiecie?