Opowieści z Indii. "Aby się przemienić, każda rzecz musi przejść przez śmierć, przez ciemność i rozpad" czyli opowieść o Śiwie i Waranasi.

Obiecałem, że zapiszę i tutaj parę rzeczy z Indii. Zresztą, po ostatnich komentarzach widzę, że się tego wręcz ode mnie oczekuje, co nie jest wcale złe :)

Pokażę literkami co widziałem i czego doznałem. Co uchwyciły moje oczy, uszy i nozdrza. Obrazy i dźwięki, które przeszły do wspomnień. Im bardziej człowiek oddala się od stanu rzeczy, tym bardziej jego wspomnienia stają się przekształceniem. Obrazy widoczne są jak przez zmrużone oczy.

Moje Indie nie są jeszcze tak dalekie, są żywe. Więc piszę.

Piszę o tym, co najbardziej zapadło w pamięć, co poruszyło. Nie będą więc to typowe opowieści z podróży, relacje gdzie i za ile przenocować i gdzie zje się najlepsze curry. Tego ode mnie nie oczekujcie, nie jestem turystą. Jeśli chcecie wiedzieć, po prostu zapytacie, ale i tak pewnie nie będę umiał odpowiedzieć. Ja podróżowałem trochę inaczej, o czym już pisałem.

Opowieści będą tym, co widziały oczy, a zapadło w serce. W sam rdzeń duszy...choć najintymniejsze zatrzymam dla siebie.

Więc napiszę parę razy o Indiach. Gdy zobaczycie nagłówek „Opowieści z Indii” wiedzcie, że moje oczy zwrócone są na palące południe wschodu. Jeśli was to nie interesuje, omińcie to. „Opowieści z Indii” będą bowiem tutaj, w tym miejscu przeplatane zapewne z moim zwykłym pisaniem, codziennym, przeplatane z błahostkami i innymi myślami, do których przed moim wyjazdem przywykliście. Nie będzie w „Opowieściach” żadnej chronologii, kolejności ułożonej wedle naszych prawideł. Nie będę układał miast po kolei, tak jak wędrowały moje stopy. Będę po kolei pisał po prostu o tym, co wydobywa się najszczerzej z pamięci, z owego serca, które jest tu tak ważne. Bez serca żadna podróż nie ma znaczenia. Przynajmniej, w moim świecie.

Tyle słowem wstępu, do którego przy kolejnych „Opowieściach z Indii” nie będę wracał. Ten, kto będzie chciał, zorientuje się o co chodzi.

Więc oto pierwsza opowieść, bo ta zjawiła się pierwsza, pierwsza zmusiła palce do stukania w klawiaturę, wypchnęła się przed inne. Opowieść o Śiwie i Waranasi.

Poznajcie oto jednego z trzech wielkich bogów Indii, którego najbardziej umiłowałem.

Śiwa.

Mówią, że nie można pomiędzy bogami nigdy wybierać, jednego czcić ponad reszta. I tego też nie czynię. Ale Śiwa jest memu sercu najbliższy, był już przed podróżą, ale teraz stał się kimś jeszcze ważniejszym, a to prawdopodobnie przez pobyt w jednym z miast mu poświęconych, Waranasi.

Śiwa nie jest bogiem określonym. O ile w samej mitologii jest siłą niszczycielską, nosi w sobie śmierć wszechświata i wszelkich istot, nie możemy go pojmować naszymi kategoriami. Nie możemy widzieć w nim posępnej kostuchy czy też przerażającego Abaddona, pomimo że na takich opowieściach się wychowaliśmy. Odrzućmy to na chwilę.

Jeśli założymy, że to my wymyśliliśmy bogów, że to ludzka świadomość nadała im kształt i znaczenie, musimy założyć, że bogowie zostali wymyśleni z większym lub mniejszym talentem. Jeśli są aspektami tej samej siły, w którą ja wierzę, siły przenikającej wszechświat, to aspekty te zostały wymyślone po prostu z różną starannością. Ale skoro założymy, że bogowie są wytworami naszej wyobraźni, ich kształt odzwierciedla nasze zmysłowe pojmowanie świata- to Śiwa ucieka wszystkim schematom. Śiwa jest całkowitym arcydziełem ludzkiej myśli, wyobraźni, pragnień serca. Jest bogiem może nie doskonałym, bo taki nie istnieje jak dla mnie, nie osobowy, ale jest bogiem doskonałym w ciągu ludzkich opowieści. Bo ucieka samym ludziom, którzy go wykreowali.

Śiwa jest mocą niszczycielską, ale to zniszczenie i śmierć uśmiechnięta, tańcząca. To koniec szczęśliwy, bo zachowuje porządek świata. Aby coś było zbudowane, coś musi być zburzone. Śiwa przyjmuje tą pozornie niewdzięczną rolę z niesamowitym wdziękiem i figlarnością.

Śiwa jest pociągający, przyciąga nas magiczną mocą, jak skraj przepaści. Może w każdym z nas tkwi zniszczenie, w każdym z nas niezaprzeczalnie tkwi śmierć. Dlatego Śiwie nie możemy się też oprzeć. Jest naturalnym przedłużeniem tego, co żywe. Jest życiem w śmierci.

W rytmie swojego nieustannego tańca- bo w przeciwieństwie do statecznych bogów Wisznu i Brahmy, on jest zawsze w ruchu- towarzyszy też każdemu aktowi stworzenia. I nie jest to paradoks, przeciwnie. Niektórzy Hindusi, przede wszystkim ci, których spotkałem w Waranasi, ci, którzy przybyli tam umrzeć twierdzą, że to tak naprawdę Śiwa jest stwórcą. Stwórcą ukrytym, pozwalającym przejąć ten hołd innemu z bogów.

Niektórzy mówią, że Śiwa rodzi to, co z niego zrodzone. Jest naszą alfą i omegą. Spójrzcie, jak wiele w tym prawdy- czy śmierć nie jest życiem?Czy jedno ciało nie powstaje na zgliszczach innego? Starczy spojrzeć na cykl życia, przemijania, łańcuch natury mówiący o tym, jak śmierć jednego ciała przemienia się w życie innego. Jak śmierć jest życiem. To wszystko zawiera się w Śiwie. To Śiwa pozwala to naprawdę zrozumieć, dotknąć tego. Pozwala też na to poświęcone mu miasto.

Śiwa będąc śmiercią jest życiem. Jednym z jego symboli jest tzw. linga, czyli wzniesiony fallus, często czarny, powiązany z organem kobiecym, czyli joni. Płodność. Stworzenie.

Śiwa nawet w opowieściach z mitologii jest pełen sprzeczności. Łączy wszystko w jeden krąg. Może to właśnie on jest idealnym okręgiem? Jest jednocześnie radosnym tancerzem, a bywa też ascetą, który gdy szuka spokoju, potrafi zabić, gdy mu się go zakłóci. Gdy wyrwie się go z medytacji, o czym przekonali się inni, pomniejsi bogowie.

Śiwa nosi w sobie znamiona każdego przenikania świata. Nosi nawet to kobiece i męskie. Często przedstawiany jest w postaci na poły męskiej, na poły kobiecej. Jego płeć nie jest określona, pomimo związku z Parwati. W wielu mitach Śiwa jest w połowie kobietą, w połowie mężczyzną, nawet wtedy, gdy kocha się ze swoją żoną. I nikt tego nie krytykuje, jak w naszym „światłym” społeczeństwie. Ale o pojmowaniu płci przez Hindusów jeszcze napiszę, bo to dość ważna sprawa.

W każdym razie, Śiwa jest dwuznaczny w każdym z aspektów, jest symbolem płodności zarazem, jak i śmierci i niszczenia. Jego symbolem jest fallus, ale nienawidzi dzieci, dlatego zabija Ganeśę,słynnego boga-słonia, którego Parwati stworzyła sama.

Ten niszczyciel także jest zbawcą. Przecież to on uratował Ziemię gdy Ganges spadał z nieba i wplótł go w swoje włosy.

Śiwa jest piękny. Wokół szyi nosi owiniętą kobrę, dosiada białego byka o wspaniałych jądrach, kolejnego symbolu płodności.

Jest też Kali ( jedna z jego awatar), kobiecą siłą Śiwy, siłą nieokiełznaną i okrutną. Kali jest mitycznym przerażeniem mężczyzny wobec kobiecej siły, która rodzi ale może i zabijać. Kali pachnącą krwią, Kali symbolizującą ludzki strach. Kali która tańczy, ale już na trupach.

(wizerunek bogini Kali pochodzący z jednej ze świątyń Tamilnadu)

Śiwa niszczy ale zarazem rodzi. Bo śmierć jest życiem.

A jego podstawowe imię, choć w podaniach ma ich wiele, ale to główne imię oznacza „dobry, miły”. Czy jest lepsze imię dla siły niszczycielskiej?

Mam wrażenie, że między innymi przez Śiwę, boga niszczenia, Hindusi zupełnie inaczej podchodzą do śmierci. Nie bez znaczenia oczywiście jest tutaj też wiara w reinkarnację, możliwości wyzwolenia się z sansary- ale Śiwa nie pozostaje tu bez znaczenia. A może jest symbolem wynikającym z tego właśnie pojmowania świata, gdzie śmierć nie jest wcale złem i końcem, gdzie nie odchodzimy na zawsze, tylko żyjemy w cyklu, jak sami bogowie. Cykl naszego życia jest jak cykl dominacji Brahmy, Wisznu i Śiwy właśnie.

Owszem, śmierć zawsze zostaje śmiercią. Ostatecznością, nieuchronnością. Ale jest ostatecznością wszechobecną. Hindusi nie boją się ciał, umierają często, gdy nie mają pieniędzy na godną śmierć, na ulicach, nie we własnych łóżkach. To nieraz niesamowicie przykre, jak trup leży kilka godzin na środku ulicy i nikt nie zwraca na niego uwagi. To nieraz przykre, jak obojętnie przechodzi się obok agonii, gdy nikt nie zwraca uwagi na ostatnie, kurczowe łapanie się oddechu. Oddechu- też tak ważnego w Indiach.

Widziałem taką scenę w Bombaju. Starzec, wychodzony, odziany tylko w białe podarte dothi leżący wiele godzin w skwarze, na samym środku ulicy. Ludzie przechodzili koło niego, nie zwracają uwagi na sztywniejące coraz bardziej ciało, kurczące się w upale, nikt nie zwracał uwagi na rozrzucone nogi i ręce i twarz zwróconą ku ziemi. Wszyscy omijali ciało aż do zjawienia się tzw. policji śmierci, odzianych na biało ludzi zbierających trupy na ulicach większych miast. Ciało, choć na widoku, wydaje się być niewidzialne.

I to wydaje się przykre-ale przykre w naszych oczach, w pierwszym odruchu. Logicznym, odruchu ludzi w których kraju nie mówi się nawet o śmierci. Inaczej pojmujących odchodzenie. Musimy to porzucić, jeśli chcemy podróżować po Indiach, tych prawdziwych Indiach.

I musimy poznać Śiwę, ale nigdy go nie zrozumiemy.

I możemy to wszystko widzieć o Śiwie ale nie zrozumiemy tego, nie odczujemy, póki nie pojedziemy do Waranasi. Miasta śmierci...a może i wybawienia. Przynajmniej, ja nie pojmowałem tego w pełni. Bo umysł wie jedno, a dusza czuje co innego.

Waranasi jest jednym z siedmiu świętych miast Indii. Położone nad Gangesem, według przekazów liczy sobie trzy tysiące lat. Niestety, przez liczne wojny z muzułmanami, najstarsze zabytki liczą sobie około dwustu lat. Można powiedzieć, że nie ma tu nic do zwiedzania. Jeśli odbywa się podróż szlakami cudnej architektury czy malarstwa, nic tu nie znajdziemy dla siebie. Lepiej Waranasi wtedy ominąć. Do wielu miejsc zresztą wstęp mają tylko wyznawcy hinduizmu. Choć, nie zapominajmy, w Waranasi wytwarza się najpiękniejszy jedwab na kolorowe sari. Najszlachetniejszy. Śiwa też kocha piękne stroje.

Nie ma tu też wyjątkowych pejzaży. Ale jest inna rzecz, która oślepia. I jeśli nie szukasz tego, co mogą widzieć tylko oczy,cóż- znajdziesz to tutaj.

I powiem prozaicznie, nawet jeśli nie chodzi już o szukanie- jeśli jest się wrażliwym na widok i zapach zwłok, Waranasi należy też omijać.

Gdy dociera się do Waranasi, gdy człowiek śpieszy się by dotrzeć to mitycznych wręcz ghoti, czyli schodów prowadzących do Gangesu, czuje się to. Gdy dociera się tam, zanim jeszcze wejdzie się na dobre do miasta czuje się słodki odór śmierci, rozkładu i zapach popiołu.

Na swojej drodze napotyka się tłum. Ogromny tłum, choć inny niż w Delhi czy Bombaju. Bo wiele osób z tego tłumu przybyło, by tu umrzeć. Dla wielu osób największym szczęściem będzie właśnie tutaj skonać, nad brzegami tej rzeki, w tym jednym jedynym mieście.

Dlatego też Waranasi jest nazywane miastem wdów- kobiety, które nie mają co ze sobą zrobić po śmierci męża, od którego są zależne, udają się do Waranasi, by czekać na śmierć. Jak ta oto kobieta:

Umierając tutaj bowiem można wyzwolić się z kręgu sansary, wiecznego odradzania się w innych istotach, w zależności od naszej karmy. Nie będzie trzeba podejmować trudu odradzania. Nareszcie, zbawienie.

Dlatego nad brzegami Gangesu w Waranasi siedzi wielu wiekowych ludzi, ciemnoskórych, odzianych tylko w białe dothi. Takich jak ten człowiek:

Nie wiem, czy udało mu się odejść tamtego dnia. Ludzie siadają tu, nad tą świętą rzeką i czekają na śmierć. Ale nie jest to oczekiwanie smutne, rozpaczliwe. Przecież śmierć, koniec- są dobre. Miłe. Tu nie czeka się na ponury osąd, a na uśmiechniętego Śiwę, który zaprowadzi do krainy wiecznego tańca.

Ludzie obmywają się z grzechów, a potem siadają na brzegu, nieraz chwytają się za ręce i tworzą długie łańcuchy ludzkie i czekają na ostateczne wezwanie. Nucą pod nosem mantry, mają na twarzach uśmiechy. Najpiękniejsze oczekiwanie, jakie było mi dane widzieć.

Ale ludzie nie tylko tutaj czekają. Niektórzy nie dotarli, nie podobna, żeby całe Indie miały umierać w Waranasi, choć będąc tam, odnosi się takie wrażenie. Wiele ludzi trafia tu po śmierci. Ich ciała są palone na brzegu Gangesu. Wiecznie płonące stosy to niesamowity widok, który otwiera oczy. Bo śmierć jest tutaj namacalna,jest konkretna, nic jej nie zasłania ani nie nakłada jej masek, jak u nas w Europie. Nikt nie udaje, że nie dotyka każdego z nas. Nikt nie pozuje na nieśmiertelnego w kulcie witalności, która przemija. Czujesz w pełni swoją ulotność- i chcesz jeszcze bardziej żyć. Nie boisz się. To wyjątkowo piękne i słodkie doświadczenie, choć ta słodycz jest jak odór ciała- czasem mdli.

Spalanie ciał jest powolne i metodyczne. Ludzie odprawiający obrzędy długimi żerdziami podsycają ogień, łamią nadpalone kości, rozsypują prochy. Wszędzie dookoła iskry i dym.

Kremacja ciała sprawia, że elementy, z których składa się ziemskie życie, zostają w pełni zwrócone naturze, a oswobodzona wreszcie dusza może trafić do zaświatów. Nie wszyscy jednak są paleni- choćby dzieci do piątego roku życia są chowane w ziemi, a ciała świętych ascetów, poddanych tylko symbolicznej kremacji są wrzucane do rzeki.

Zwłoki poddawane są kremacji, o ile to możliwe, w ten sam dzień, dzień śmierci. To nie zapobiega zapachowi rozkładu przez gorący klimat.

Umyte wpierw ciało zmarłego jest okrywane białym całunem i niesione na stos. Nie każdy jednak ma swój stos. Wiele ciał palonych jest razem. Nawet po śmierci w Indiach nie można uwolnić się od tłumu.

Są momenty, gdy w Waranasi nie możesz wręcz oddychać. Dym ze stosów pogrzebowych, zapach rozkładającego się ciała, zapach milionów umierających ludzi niosą się ulicami miasta. Na głowy sypie się popiół, resztki doczesnego życia. Popiół bardziej symboliczny niż ten chrześcijan, przynajmniej dla mnie.

Przechodzisz brzegiem. Samotni Hindusi umierają w tłumie, nie będąc już w tej podróży sami, chwytając obcych za rękę. Gasną prawie niezauważenie, jak wędrowcy, którzy wreszcie wrócili do domu i mogą zasnąć we własnym łóżku. Bo tak naprawdę wielu z nich nie miało własnego łóżka ani razu w życiu. Śmierć nad rzeką pozwala im je znaleźć.

Pogrzeb albo śmierć nad świętą rzeką pozwalają wreszcie odpocząć w wiecznej wędrówce.

W ciągu dnia ruch nad rzeką nie słabnie. Stale przybywają nowi pielgrzymi. Procesje z ciałami krążą nieustannie po ulicach miasta. Niektóre ciała są palone w pośpiechu. Waranasi ma wielki problem z drewnem. Dlatego wiele ciał zostaje tylko symbolicznie nadpalonych, wrzucane są następnie do Gangesu i płyną wraz z nim do morza. Bywa, że ta potężna rzeka ledwie przyjmuje nadpalone zwłoki, ciała tamują jej bieg, Ale ostatecznie zawsze Ganges, wplatany we włosy Śiwy, daje radę temu napływowi śmierci. Z ciekawostek- do koryta rzeki sprowadzono nawet mięsożerne żółwie, żeby zjadały niedopalone ciała. Nawet one nie dają sobie w pełni rady.

W tych ciałach, w ich potoku także żywi, niekoniecznie umierający, zdrowi ludzie odbywają rytualną oczyszczającą kąpiel. Nikomu to nie przeszkadza.

Wraz z zapadaniem nocy Waranasi cichnie. Coraz mniej tragarzy nosi trupy zawinięte w białe płótno nad rzekę jak zwykłe kłody. Coraz mniej ceremonii. Przechodzisz się po krętych uliczkach miasta. Coraz mniej nawoływań żebraków. Spokojny bazar, na którym nieraz trzeba odepchnąć świętą krowę, których jest w tym mieście pełno.

W Waranasi śmierć jest głośna, ale życie jest ciche. W tej jednej chwili, w tym jednym miejscu to śmierć jest życiem. Śiwa uwidacznia się w każdym z miejsc.

Spędzasz całą noc nad rzeką, nie potrzebujesz snu. Wtedy jest cicho, możesz rozebrać się do naga i sam obmyć w Gangesie. Nie trwa to długo. Ubierasz się, siadasz nad brzegiem i czekasz. Już świta. Pojawiają się pierwsi ludzie, myją zęby w tej samej wodzie, w której płyną jak nieprzerwana litania ciała. Pojawiają się cudne hinduskie kobiety piorące swoja bieliznę. W oddali przesuwają się łodzie rybaków.

Pierwsi asceci siedzą na ghatach, witają słońce i oddają cześć Gangesowi i Śiwie. Nucą mantry, obmywają się życiodajną wodą. Niektórzy całkiem nadzy zostają oblani światłem poranka. Ich wychudłe najczęściej ciała są w tym momencie piękne. Każdy cień na skórze to gra życia i śmierci.

Siedzisz na brzegu, ludzie zaczynają roznosić swój gwar wraz ze wstającym słońcem- i nagle, tuż pod powierzchnią przepływa ciało jednej ze świętych krów, nabrzmiałe od wody. Uczepione tego ciała jest jeszcze jedno. Dziewczęca, dziecięca twarzyczka, z opuchniętymi sinymi wargami wyłania się z wody tuż obok krowy.

Ganges unosi oba ciała ze swoim biegiem. Jest grobem i zbawieniem.

Nigdzie śmierć nie jest tak namacalna i uśmiechnięta jak w Indiach. Tak prozaiczna i święta. Tak bolesna, niewidzialna i aż bijąca w oczy. Nigdzie tak bardzo nie czuć odwiecznej prawdy, że śmierci nie trzeba się bać, jest tylko etapem, podróżą.

Abhaja jak mawiają hindusi. Nie ma strachu. Albo raczej: strach jest w nas, strach jest jednym z aspektów Śiwy. Strach jest w nas, ale my sami jesteśmy tylko złudzeniem. Śmierć jest złudzeniem. Po co bać się złudzeń, po co bać się strachu?

Śmierć sprawia, że się uśmiechasz i tańczysz, nie że się boisz. Kolejna lekcja wyniesiona z Indii.

Czy ty, mój czytelniku, boisz się śmierci? Bać się śmierci to bać się życia. Nie można bać się jednego, co zawiera się w jednej istocie, jednym bogu, nie bojąc się drugiego.  

P.S. Nie zrobiłem za wielu zdjęć, Bo Waranasi...pochłaniało, a jak wiadomo, ja obiektywem nie widzę. Ale jeśli interesuje was to miejsce, polecam odwiedzić tą stronę:

http://www.990px.pl/index.php/2009/07/29/waranasi-swiete-miasto/

Oddają klimat w dużej mierze.